We hebben allemaal wel eens pijn.
Maar wat als deze pijn blijft aanhouden? In het boek ‘Pijn en het brein’ nemen de auteurs A. Fleming en J. Vollebregt je mee op reis door de complexe wereld van pijn en de hersenen.
Doordat de verschillende vormen van pijn beschreven worden, zoals acute en chronische pijn, helpt het je te begrijpen hoe het brein signalen verwerkt, en hoe het onze keuzes en gedrag beïnvloeden. Ook de rol van emoties en stress komen aan bod.
Als je iemand bent die al langer met pijnklachten te maken heeft, dan hoef je niet alles tot in detail van het boek te lezen en te begrijpen om tot verhelderende inzichten te komen.
Pijn en het Brein is een waardevol boek voor iedereen die geïnteresseerd is in de complexe dynamiek tussen pijn en de hersenen. Of je nu een patiënt bent die meer wil begrijpen over zijn/haar eigen klachten, of een zorgverlener die meer inzicht wil krijgen in de behandeling van pijn, dit boek geeft op een sprekende manier veel informatie over het brein in relatie tot pijn.
Lees hieronder mijn blog met betrekking tot dit onderwerp en de mogelijkheden tot een aanpak!
Pijn en schade
Door Janine Grothauzen, 5 juli 2023, aanhoudende lichamelijke pijn
Al mijn hele carrière in de fysiotherapie loop ik, en vele hulpverleners met mij, tegen dit fenomeen aan. Niet zelden zien we mensen die weinig tot geen pijn hebben maar waarbij er toevallig nogal wat afwijkingen op een röntgenfoto of op een MRI te zien zijn waar je veel pijn zou vermoeden. Andersom komen we mensen tegen die als het ware vergaan van de pijn, maar waarbij er na medisch onderzoek geen of weinig afwijkingen ontdekt worden, die bij deze mate van pijn passen.
Er zijn vele wetenschappelijke onderzoeken geweest waarin gebleken is dat bijvoorbeeld de mate van artrose lang niet altijd de mate van pijn bepaalt. Er zijn mensen met heel weinig artrose en veel pijn. En er zijn mensen met veel artrose of een totaal vergroeide wervelkolom die weinig last ervaren.
Stellen mensen zich dan aan? Zit het tussen de oren? Kortom: Hoe kan dit?
Acute beschermende pijn
Als we onze enkel verstuiken of een gat in onze knie vallen, dan vinden we het logisch dat we pijn hebben. Al kun je je afvragen of je meteen pijn had, of dat het pas later kwam. Denk maar eens aan het voorbeeld van een kind dat nog niet doorheeft dat het een gat in zijn knie valt. Het kan best zo zijn, dat er pas tranen komen als hij ziet dat z’n knie bloedt. En afhankelijk van de reactie van bijvoorbeeld oma heeft hij meer, of juist minder pijn. Als oma grote ogen opzet van angst, het kind op langdurig op schoot neemt en overdreven geschrokken reageert, dan zal het kind waarschijnlijk meer pijn ervaren dan wanneer oma het zand van de knie afklopt, liefdevol een kusje en een pleister geeft, en het kind aanmoedigt om weer lekker te gaan spelen. Hierover later meer in ‘het lichaam als dreigingsmeter’.
Maar even terug naar de acute pijn door schade: Als er een acute blessure plaatsvindt, dan vinden er direct allerlei chemische ontstekingsprocessen plaats. Er is namelijk weefselschade, en dat gaat gerepareerd worden: Histamine zorgt ervoor dat de vaten open gaan staan. De vaatwand krijgt tijdelijk kleine openingen dat er voor zorgt dat er zwelling ontstaat. Andere stoffen prikkelen de zenuwuiteinden, wat voor pijn zorgt. Weer andere stoffen zorgen voor nog meer gevoeligheid.
Kortom: bij schade krijg je zwelling, de bloedtoevoer stijgt, de lokale temperatuur neemt toe en chemische processen versteken de pijn. Het zorgt voor immobilisatie, zodat we ons koest houden.
Pijn is fijn?
Vaak ervaren we pijn door schade als irritant. Je plannen worden namelijk gedwarsboomd en je kunt misschien niet meer doen wat je normaal doet zoals sporten, normaal werken en gezellige dingen doen. Maar dit is nu net de bedoeling: Ons lichaam zorgt goed voor ons in de vorm van een terecht alarmsysteem. Er dient namelijk gerepareerd te worden en daar heeft het lijf echt even de tijd voor nodig. Zo’n acute ontstekingsfase duurt gemiddeld 5 dagen. Daarna komen er nog twee andere fasen die in deze blog nu niet helemaal uitgeplozen worden. Maar in deze fasen is het zo dat chemische processen weer veranderen, de pijn vanzelf meestal weer afneemt en er geleidelijk aan activiteiten weer opgebouwd kunnen worden. Het lichaam heeft gelukkig een enorm zelf herstellend vermogen.
Aanhoudende pijn en het lijf als beschermingsmechanisme
Als pijn te lang duurt, en het wordt maar niet beter, dan gaan we onszelf vragen stellen als: Wat heb ik? Waarom hou ik pijn? Hoe komt het dat het niet overgaat?
Als er niets wordt gevonden bij de fysiotherapeut, huisarts of specialist dan kan het zijn dat je niet goed weet hoe je er nu meer verder moet. En als er gezegd wordt: “je moet er mee leren leven”, dan rijst misschien de vraag: “Maar hoé dan?”
Allereerst is het goed om je je lichaam niet alleen maar als een goed functionerend apparaat te beschouwen dat gewoon moet doen wat jij wil. Maar stel je je lichaam eens voor als bijvoorbeeld een beschermingssysteem. Dat klinkt al een stuk positiever, nietwaar?
Of zie het eens als een alarmsysteem (ons lijf & zenuwstelsel) met een regelkamer (onze hersenen). In dit systeem bevinden zich overal in ons lijf sensoren, die geprikkeld kunnen worden door zaken zoals druk, trek of temperatuur. Dit noemen we ook wel pijnsensoren, of nocisensoren, terwijl ze niet eens altijd pijn geven!
De signalen gaan eerst naar ons ruggenmerg, en daarna door naar onze hersenen, dus onze ‘regelkamer’ voor het alarmsysteem. Deze prikkels zijn niet meteen pijnprikkels, en kunnen door diverse factoren als bedreigend (pijn) of juist als loos alarm (geen pijn) ervaren worden. Als prikkels als gevaarlijk beschouwd worden door ons brein, omdat je je bijvoorbeeld verbrandt aan de hete oven, of als je met een zwaar verzwikte enkel maar door blijft lopen, dan is dat een verstandig en terecht signaal van ons systeem. Het beschermt ons tegen nog meer schade.
Soms echter, vindt er een vals alarm in het lichaam plaats. Je hebt bijvoorbeeld een blessure gehad die na maanden maar niet lijkt te herstellen. Na allerlei behandelingen door de fysiotherapeut ben je naar het ziekenhuis geweest, en schade is op basis van medische onderzoeken uitgesloten door artsen. Balen, want dit had tenminste iets verklaard. Als je weer teruggaat naar het voorbeeld van een alarmcentrale, dan kun je het vergelijken met een mug die het alarm doet afgaan. Het systeem is te gevoelig afgesteld. Een kleine prikkel zorgt dan voor een enorme reactie in de vorm van pijn.
Je kunt je nu afvragen hoe dit komt.
Waarom reageert mijn lijf zo heftig?
Even terug naar prikkels die juist wel of juist geen pijn veroorzaken. Soms is er iets veranderd in de gevoeligheid van de nocisensoren, dus onze pijnsensoren. Normaliter worden niet alle signalen doorgestuurd naar onze hersenen, onze regelkamer. Pas als er een bepaald limiet aan signalen is overschreden, dan worden deze doorgestuurd naar onze hersenen en als alarm geïnterpreteerd, en dus als pijn. Pijn is dus een uitkomst, en niets anders. Ik moet je zeggen dat dit ook voor mij ooit een ‘eye-opener’ is geweest.
Als de sensoren van slag zijn, sturen ze veel meer signalen dan normaal door naar de hersenen, die vervolgens alarm slaan. Als dit altijd gebeurt, dan kunnen we dat ‘nociplasticiteit’ noemen.
Het lichaam als dreigingsmeter
Allereerst: Nociceptoren kunnen in gevoeligheid toe- of afnemen. Er is dus, zoals eerder aangegeven, een soort drempelwaarde voor pijn, en deze kan omhoog (waardoor je minder snel pijn ervaart) en omlaag (waardoor je sneller pijn voelt).
Ons lichaam beschermt ons
Ons lijf krijgt de hele dag door informatie binnen via onze zintuigen, en zelfs via onze organen. Hierdoor wordt vanuit oudsher geïnventariseerd of onze omgeving veilig is om te overleven. Het is ons oeroude beoordelings- en beschermingsmechanisme.
Prikkels die binnenkomen via druk, trek of temperatuur gaan dus via de nociceptoren. Pas bij een bepaalde hoeveelheid prikkels gaat er een signaal naar onze hersenen.
Factoren die deze drempelwaarde beïnvloeden zijn heel uiteenlopend zijn en zeker niet voor iedereen en altijd hetzelfde. Maar denk eens aan een poos te weinig slaap, te weinig of geen variatie in beweging, en voortdurende stress. Herken je dat je in dit soort tijden wel eens meer last van je rug of lijf had? Daarnaast spelen factoren zoals eenzaamheid, het steeds niet jezelf kunnen zijn, je niet gewaardeerd of begrepen voelen een rol bij het verschuiven van deze drempel. We hebben het hier over onze biologische en psychologische basisbehoeften, die we allemaal hebben. Alleen is voor de één de ene behoefte belangrijker dat de andere. En dit hoeft ook niet je hele leven lang hetzelfde te blijven. Het kan zijn dat je in je pubertijd veel meer de behoefte hebt om je begrepen te voelen en om ergens bij te horen, en dat in een latere fase belangrijker voor je is om je eigen richting te kunnen kiezen en jezelf te kunnen zijn.
Misschien begrijp je dat al deze factoren ook te maken hebben met ons oeroude overlevingsmechanisme, toen we nog in stammen leefden en rondtrokken. Daar was het extreem belangrijk dat we, bij wijze van spreke, niet alleen vooruit, maar ook achteruit konden bewegen. Maar ook of we tot nut waren in de groep en er onszelf konden zijn.
Centrale sensatisatie
Soms kunnen we ook te maken hebben met een verstoring in de regelkamer, onze hersenen. Het kan dan zo zijn dat daar de alarmbellen afgaan. Dit kan de sensoren elders in het lijf dan weer activeren. Vaak breidt de pijn zich dan uit naar andere delen van het lijf, zonder dat daar wat aan de hand was. Let op: puur mechanisch kan het natuurlijk ook zo zijn dat je door de pijn in bijvoorbeeld je enkel anders bent gaan lopen, en last krijgt van je knie en je rug. Het is dan belangrijk om dat proberen te onderscheiden, maar er zijn gevalideerde vragenlijsten ontwikkeld om te bepalen of je last hebt van Centrale Sensitisatie of van een verkeerd looppatroon.
Is het niet lichamelijk, dan zal het wel mentaal zijn? En nu?
Hopelijk wordt hiermee duidelijk dat we niet willen zeggen: Is er geen schade, dan zal het wel tussen de oren zitten. Integendeel. Daarvoor is pijn veel te complex. Maar we kunnen dus schade hebben zonder pijn, en pijn ervaren zonder schade. Dat maakt het nog niet meteen psychologisch.
Meer weten over pijn lost helaas nog niet meteen je pijnprobleem op. Maar inzicht kan wel een belangrijk onderdeel zijn, en voor wat antwoorden zorgen. De wetenschap dat je, en met jou vele anderen, pijn kan hebben zonder schade kan al helpend zijn.
Kun je wel wat hulp gebruiken als het gaat om jouw aanhoudende pijnklachten en hoe je deze kunt verminderen? Er is meer mogelijk dan je misschien denkt en hebt ervaren tot nu toe! Als vitaliteitskundige en als fysiotherapeut houd ik me veel bezig met pijn, onder andere in het Rug Totaalprogramma en via de mckenziemethode. Hierover en over nog veel meer kun je lezen op mijn website. Ook kun je een gratis intake plannen.
