Door Janine Grothauzen, 12 juni 2024
Aanhoudende Lichamelijke Klachten.
Wanneer ik mensen in mijn vak als fysiotherapeut of vitaliteitskundige behandel, komt het onderwerp ‘ouder worden’ regelmatig ter sprake. Het is duidelijk dat dit thema vele mensen bezighoudt. We begrijpen vaak niet goed waarom deze klachten ontstaan en wat we eraan kunnen doen. Veel mensen doen hun best om actief te blijven en regelmatig te sporten.
Waarom blijven die klachten toch bestaan?
We fantaseren graag over de leuke dingen die we gaan doen als we met pensioen zijn, zoals reizen maken of meer tijd doorbrengen met de (klein)kinderen. Maar tegelijkertijd voelen we ook angst en onzekerheid, vooral als we merken dat we de laatste tijd meer fysieke klachten hebben. Naarmate de jaren verstrijken kun je je af gaan vragen of je straks alle dingen nog wel kunt doen die je leuk en belangrijk vindt.
Angst voor het ouder worden
Onlangs vroeg ik tijdens een behandeling aan een cliënte wat haar nu het meeste dwars zat. Ze brandde los met het volgende verhaal:
“Ik vind al die lichamelijke klachten vreselijk. De ene keer heb ik pijnklachten hier en dan weer daar. Mijn huisarts heeft verschillende onderzoeken gedaan en mijn bloed getest, maar er komt niets uit. Hij ziet ook geen reden voor verder onderzoek. Dat is natuurlijk goed nieuws, maar het maakt me wel onzeker. Wat is het dan wel en wat mag ik wel of niet doen? Ik wandel graag, maar doe het nu rustiger aan. Stel je voor dat mijn huisarts iets over het hoofd heeft gezien en ik het erger maak door te wandelen. Dan kan ik misschien niet meer op wintersport of fietsen met mijn kleinkinderen. Daar moet ik toch niet aan denken!”
Confronterend
“Wat ik misschien nog wel het meest confronterend vind? Mijn dochter zei laatst dat ik steeds meer op oma begin te lijken. Oma was altijd stoer en doortastend, maar kreeg de laatste jaren steeds meer pijntjes en begon te klagen. Ik herken dat nu bij mezelf, en eigenlijk heb ik altijd willen vermijden wat mijn moeder deed. Ze ging altijd maar door met alle verplichte dingen, negeerde haar hoofdpijn tot ze met migraine naar bed moest. Voor de buitenwereld leek alles perfect, maar thuis was het anders.
Mijn vader maakte zich altijd zorgen en stuurde mijn moeder vaak naar de dokter. Hij dacht bij elk pijntje dat ze iets ergs had. Uiteindelijk zei de dokter altijd: ‘Maak je geen zorgen die klachten horen bij het ouder worden‘.
Mijn moeder is uiteindelijk heel oud geworden zonder onderliggende ziekte. Mijn vader was een aantal jaren daarvoor overleden, en ik denk dat mijn moeder eigenlijk niet goed zonder hem kon. Ieder huisje heeft zijn kruisje, maar ze gaven veel om elkaar.”
Mijn cliënte vertelde dat ze zelf óók haar hele leven voor anderen zorgde, nét als haar eigen moeder (oma dus), zowel voor haar gezin als in haar werk als verpleegkundige. Daardoor ging ze voorbij aan haar eigen behoeften en ze ontwikkelde steeds meer klachten. Dit bracht haar vaak in een overleefstand. Ze vond het, net als haar eigen moeder, best moeilijk om echt van het leven te genieten en keuzes te maken, die voor haarzelf belangrijk zijn. Dat voelde namelijk zo egoïstisch.
Je bent zo jong als je je voelt
Het spreekwoord ‘je bent zo jong als je je voelt’ wordt vaak aangehaald, hoewel de waarheid ervan soms ter discussie staat. Je hoort ook vaak zeggen: ‘Ouderdom komt met gebreken’ Beide uitspraken weerspiegelen persoonlijke ervaringen. Voor ‘ouderdom komt met gebreken’ hebben we echter ook veel bewijs. Er zijn immers maar weinig 80-plussers die nog een triatlon lopen. We kijken dan ook vaak met bewondering naar degenen die nog super fit door het leven dansen.
Ons lichaam kan voorspellen
Waaróm krijgen we nu meer klachten naarmate we ouder worden?
Ons lichaam beschermt ons
Ons lichaam heeft een groot vermogen om te voorspellen. We maken onbewust continu inschattingen van hoe de wereld in elkaar zit, en daarbij treden ook foutjes op. Sommige van deze voorspellingen merken we bewust op. Denk bijvoorbeeld aan een trap die je dagelijks op en af loopt. Je verwacht dat er een laatste trede is, maar je voet raakt de grond eerder dan verwacht. Dit onverwachte gevoel zorgt ervoor dat je de volgende keer beter oplet bij het lopen van de trap.
Niet alle voorspellingen van ons lichaam maken we zo bewust mee als deze gemiste traptrede. Ons lichaam zit vol met sensoren die signalen naar onze hersenen sturen. Ook hier kunnen foutjes in de voorspellingen optreden die onbewust blijven, maar wel gecorrigeerd moeten worden om ons ‘model’ ‘up-to date’ te houden. Meer ervaring en data leiden tot een steeds verfijnder model, waardoor we beter kunnen voorspellen wanneer we pijn, vermoeidheid of honger zullen ervaren.
Maar als meer data en ervaring leiden tot een verfijnder model, waarom krijgen we dan juist meer klachten en pijntjes naarmate we ouder worden? En als er niets gevonden wordt tijdens onderzoeken, is het dan een voorspellingsfout van het lichaam, of speelt er een onbekende oorzaak?
Eigenlijk weten we het niet precies. De wetenschap is er nog volledig over uit, maar er is veel te zeggen voor het idee dat het hier gaat om voorspellingsfouten. Het lichaam werkt met een model dat niet altijd ‘up-to-date’ is. Hoe kunnen we dat verklaren?
Ons immuunsysteem verandert met de leeftijd
De verklaring ligt in iets dat we kennen als laaggradige ontstekingen, ook wel lage graad inflammatie genoemd. Dit zijn geen zichtbare ontstekingen zoals bij een wond, waarbij er vaak zwelling, roodheid en soms pus ontstaat. Bij lage graad inflammatie is er een verhoogde communicatie tussen je cellen; er komen dus géén bacteriën aan te pas. Diverse factoren kunnen lage graad inflammatie activeren, zoals slaapgebrek, stress, angst en factoren zoals het continue gevoel niet begrepen, erkend en gewaardeerd te worden. Sommige van deze factoren kun je zelf beïnvloeden. Alhoewel het niet altijd gemakkelijk is, kun je de impact van veel van deze factoren dus wél beïnvloeden.
Naarmate we ouder worden, neemt lage graad inflammatie geleidelijk toe. Dit gebeurt eigenlijk bij iedereen.
Misschien heb je wel eens gehoord van de term ‘ageïsm’, discriminatie op basis van leeftijd. Ons immuunsysteem lijkt iets vergelijkbaars te doen, wat we ‘inflammaging‘ noemen. Elk decennium stijgt de waarde van lage graad inflammatie. Hoewel je het verschil niet per week merkt, is de toename duidelijk zichtbaar wanneer je 20 met 30 jaar vergelijkt, of 30 met 40 jaar.
Wat doet nou zo’n lage graad inflammatie?
Lage graad inflammatie, hoewel vaak onopgemerkt, heeft subtiele effecten op ons lichaam. Het activeert de sensoren in ons systeem, wat ons lichaam aanzet tot een staat van paraatheid. Terwijl dit een natuurlijk en een gewenst afweermechanisme is, kan een langdurige activering ervan de gezondheid beïnvloeden. Studies suggereren dat deze lichte ontstekingen bijdragen aan de versnelling van het verouderingsproces.
Ons lichaam vernieuwt voortdurend cellen, en met de tijd kunnen hierbij foutjes optreden. Deze kleine kopieerfouten zijn normaal en worden doorgaans efficiënt hersteld door ons immuunsysteem. Echter, naarmate we ouder worden, neemt de optelsom van deze fouten toe. Dit kan resulteren in een verminderde functionaliteit van ons lichaam en een toename van ontstekingsreacties, aangezien ons immuunsysteem harder moet werken om deze fouten te corrigeren.
De vraag rijst of deze situatie kan leiden tot een voortdurende verhoogde gevoeligheid (sensitisatie) van ons lichaam. Dit zou kunnen betekenen dat ons interne model niet optimaal wordt bijgewerkt, waardoor het lichaam mogelijk in een staat van constante paraatheid blijft. Het is een interessant gebied van onderzoek dat kan bijdragen aan een beter begrip van veroudering en gezondheid.”
Welke rol speelt bewegen in toename van klachten bij ouder worden?
“Naast de natuurlijke veranderingen in ons lichaam naarmate we ouder worden, speelt beweging een cruciale rol in ons welzijn. Hoewel het begrijpelijk is dat sommige ouderen minder actief worden, is het goed om te benadrukken dat het nooit laat is om weer in beweging te komen. Waarom is het nu belangrijk?
Wat we weten van beweegarmoede is dat de scherpte van de corticale kaarten in ons brein afneemt. Dit moet even uitgelegd worden: Elk lichaamsdeel is als het ware als zo’n kaart ‘uitgetekend’ in ons brein. Als ik, om wat voor reden dan ook, een poos mijn armen minder ga gebruiken, worden de grenzen tussen die corticale kaarten steeds vager en ontstaan er locatieproblemen: Het brein weet niet goed meer waar de signalen precies vandaan komen en de beoordeling ervan wordt onnauwkeurig.
Misschien komt er wel een alarmsignaal vanuit mijn vinger binnen, maar kan het brein dit dan niet goed beoordelen. Alle sensoren in zowel mijn voet als onderbeen, krijgen daarom te horen dat er gevaar dreigt en worden aan het werk gezet om mij pijn te geven. Pijn motiveert mij namelijk om rustig aan te doen en dat is nodig om te herstellen, maar dat is dus niet altijd een correcte beoordeling.
Dus als je een lichaamsdeel minder gebruikt, ga je zien dat de corticale kaarten van dat gebied kleiner en diffuser worden. Dat brengt dan uiteindelijk problemen met zich mee, als er bijvoorbeeld beoordeeld moet worden of een activiteit kwaad kan of niet.
Wat is een vitaal leven (met of zonder lichamelijke klachten)?
Goed nieuws: Bewegen kan deze kaarten scherp houden en kan daarom de algehele gezondheid kan verbeteren, ongeacht leeftijd of niveau van sportieve activiteit. Dus ook zwemmen op recreatief niveau of stoelyoga doet heel veel goeds!
Het is begrijpelijk dat sommige mensen zich zorgen maken over aanhoudende lichamelijke klachten naarmate ze ouder worden. Maar het is belangrijk om te onthouden dat het nooit te laat is om iets te ondernemen voor een actiever leven. Zelfs kleine dagelijkse activiteiten kunnen een groot verschil maken.
Nus is vitaliteit méér dan bewegen. Bewegen is, net als slapen, eten, natuur en veiligheid een biologische basisbehoefte. En (variatie aan) beweging is één van onze ‘biomarkers’, dus één van onze biologische behoeften. Als dit langdurig niet op orde is, gaat ons lichaam vroeger of later reageren, vaak in de vorm van fysieke klachten.
Daarnaast hebben we psychologische basisbehoeften. Tot een groep willen behoren, hierin begrepen & gewaardeerd worden, én rechtvaardig behandeld worden zijn belangrijke ingrediënten voor een waardig bestaan. Nu voelt iedereen zich wel eens niet gewaardeerd of begrepen; waar het hier om gaat is een langdurigere onvrede op dit gebied.
Het is dus niet alleen onze fysieke staat die ervoor zorgt dat we vitaal zijn. Er zijn immers ook chronisch zieken, of mensen met een handicap, die een vitaal bestaan leiden. Vervulling van onze basisbehoeften, dus ook de mentale, leiden tot een waardevol en vitaal leven.
Maar daarover later meer, in een andere blog!
Merk je dat een van de onderdelen in het voorgaande je ‘triggert’, of dat je wel wat hulp kunt gebruiken, vraag vrijblijvend een kennismakingsgesprek aan, of neem eens een kijkje op mijn website.
Op naar een waardevol leven met jouw leeftijd en met het lichaam dat je nu hebt!
